Artykuł ten został opracowany w celu przedstawienia możliwości pobierania krwi i mleka u bydła z wykorzystaniem nowoczesnych sprzętów. Opisane metody mają służyd poprawie jakości uzyskiwanych wyników badania laboratoryjnego i zapewnid lepszy komfort pracy lekarza weterynarii w terenie.
Pobieranie krwi u bydła z żyły ogonowej
Rozwój diagnostyki laboratoryjnej sprawia, że rozrasta się gama przypadków możliwych do diagnozowania poprzez badanie krwi. Również technika i dostępne urządzenia diagnostyczne sprawiają, że coraz częściej lekarze weterynarii korzystają z wyników opartych na badaniu krwi. W praktyce terenowej pobieranie krwi u bydła kojarzy się zwykle z masowym pobieraniem prób do badao w kierunku brucelozy i białaczki. Coraz częściej jednak badanie krwi stosowane jest w zapobieganiu i diagnozowaniu chorób przemiany materii. Krew najczęściej pobierana jest z żyły jarzmowej (Vena jugularis externa). Metoda ta, jakkolwiek sprawdzona i powszechnie stosowana, ma pewne minusy, gdyż wymaga dużej pomocy obsługi przy wywiązywaniu zwierzęcia oraz pochłania dużo czasu. W oborach, gdzie bydło przywiązane jest do ściany, dodatkową trudnością jest ograniczona ilośd miejsca od strony głowy. Istnieje także możliwośd pobrania krwi z żyły mlecznej (Vena epigastrica cranialis superficialis). Jest to rzadziej praktykowane, ze względu na większe niebezpieczeostwo dla pobierającego i możliwośd powstawania krwiaków lub ropni w miejscu wkłucia.
Ryc. 1. Przekrój poprzeczny ogona
Alternatywą do powyższych metod jest pobieranie krwi z żyły ogonowej (Vena coccygea mediana, s. Vena caudalis mediana). Dostęp do krowy od strony zadu jest zwykle dużo łatwiejszy. Pobranie krwi z żyły ogonowej nie nastręcza większych trudności. Pomocnik ustawia się obok zadu krowy, aby uniemożliwid jej poruszanie się na boki. Chwyta ogon i unosi do góry. Jeżeli wewnętrzna powierzchnia ogona jest zabrudzona kałem należy ją przed zabiegiem oczyścid. Optymalnym miejscem wkłucia jest punkt na środku drugiego widocznego kręgu ogonowego (anatomicznie - 4 kręg ogonowy) od strony dobrzusznej – na zdjęciu nr 1 oznakowane krzyżykiem.
Zdjęcie nr 1. Optymalne miejsca wkłucia.
Jeżeli w tym miejscu napotkamy trudności z pobraniem krwi, wówczas możemy ponowid próbę, wkłuwając się w okolicę środkową kręgów sąsiadujących – na zdjęciu nr 1 oznakowane kropkami. Igłę wkłuwamy od strony dobrzusznej ogona prowadząc ją lekko skośnie w kierunku dogłowowym na głębokośd ok. jednego do dwóch cm. Najlepiej nadają się do tego zabiegu igły jednorazowego użytku o wymiarach 1,2 x 40 mm.
Zdjęcie nr 2. Technika pobierania krwi z żyły ogonowej.
Wysokośd uniesienia ogona należy potraktowad indywidualnie, ponieważ zbyt silne uniesienie może czasami spowodowad nadmierne naprężenie tej okolicy i zwężenie światła żyły ogonowej. Do pobrania krwi można użyd probówkostrzykawek, które służą jednocześnie do wysyłki i dalszej obróbki w laboratorium. Są one tak skonstruowane, że po pobraniu krwi wystarczy tylko odłamad prowadnicę tłoczka, zamknąd konus nasadką i próbka jest gotowa do wysyłki. Podciśnienie wytwarza się poprzez pociąganie tłoczka. Jest to zasadnicza zaleta w porównaniu z gotowymi probówkami podciśnieniowymi. W przypadku zaciągnięcia powietrza tłoczek można przesunąd do pozycji wyjściowej i ponowid próbę. Probówki podciśnieniowe po zaciągnięciu powietrza są praktycznie do wyrzucenia. W zależności od kierunku badao można użyd probówkostrzykawek do pozyskania surowicy lub innych z dodatkiem np. EDTA czy heparyny. Korzystanie z tej metody pobierania krwi jest możliwe dzięki zastosowaniu odpowiednich sprzętów. Nakłady finansowe z tym związane są niewspółmiernie niższe od zysków wynikających chodby ze znacznej oszczędności czasu pracy. W pojedynczych przypadkach lekarz może tą metodą sam pobrad krew, bez konieczności pomocy obsługi. Dla pobierającego jest to metoda zdecydowanie bezpieczniejsza i bardziej komfortowa.
Zdjęcie 3. Pobrana próbka gotowa do wysyłki
Pobieranie prób mleka do badao diagnostycznych
Prawidłowe pobranie i dostarczenie prób mleka do badania mikrobiologicznego ma zasadniczy wpływ na późniejszy wynik badania. Zapalenie wymienia może byd wywoływane przez wiele czynników, stąd ważne jest, aby badanie kliniczne było uzupełniane badaniem laboratoryjnym. Leczenie mastitis jest wyjątkowo trudne, a jego skutecznośd waha się w granicach od 30 do 80%. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest niedostateczne rozpoznanie czynnika bakteryjnego, co sprawia, że terapia przy użyciu antybiotyków i innych chemioterapeutyków często nie daje zadowalających wyników. Ogromne straty w produkcji mleka powodowane zapaleniem wymienia notuje się we wszystkich krajach świata, chod ich wielkośd jest różna. Im wyższa wydajnośd krów, tym wyższa podatnośd na zapalenie wymienia. Spadek wydajności mlecznej obserwuje się nie tylko u krów z kliniczną postacią mastitis, ale także w stanach podklinicznych. Tu szczególnie diagnoza i wybór leczenia zależne są od badania bakteriologicznego. Wyizolowanie czynnika chorobotwórczego nastręcza niejednokrotnie wiele trudności, szczególnie wówczas, gdy w badanej próbie znajduje się duża ilośd drobnoustrojów środowiskowych.
Od czego zależy dostarczenie próby odpowiedniej jakości do laboratorium?
Na jakośd dostarczonej do badania próbki mleka wpływ ma sposób jej pobrania, sterylnośd użytych probówek oraz czas i warunki jej przechowywania i transportu do momentu rozpoczęcia badania. Błędy przy pobieraniu próbki mogą prowadzid do jej znacznej kontaminacji drobnoustrojami środowiskowymi. Są bakterie, które z jednej strony można znajdowad na skórze lub w cząstkach kału, z drugiej natomiast te same bakterie mogą byd przyczyną mastitis. Aby wykluczyd możliwośd błędnego wyniku, należy przestrzegad pewnych stałych zasad postępowania podczas pobierania prób mleka.
Zdjęcie nr 4. Przed pobraniem próby ważna jest dokładne umycie wymienia i dezynfekcja strzyków.
Zdjęcie nr 5. W trakcie pobierania mleka do probówki, należy ją tak trzymad, aby uniemożliwid dostanie się do niej brudu.
Jeżeli próba będzie badana zaraz po pobraniu, wystarczy użyd do niej zwykłych sterylnych probówek. Próby, które muszą byd wysłane do laboratorium lub te, które po pobraniu nie trafiają od razu do badania, bo np. załatwiane są po drodze jeszcze inne zgłoszenia, należy pobrad do probówek z substancją stabilizującą. Tego typu próbki można przechowywad do 24 godzin od pobrania w temp. od 5 do 20 °C. Zawarta w probówce substancja stabilizująca (roztwór) zapobiega nadmiernemu namnażaniu się bakterii w pobranej próbie mleka. Brak środka stabilizującego sprawia, że wysyłane do laboratorium próby mleka tracą całkowicie swoją wartośd diagnostyczną. W wyniku badania mikrobiologicznego określa się rodzaj patogenów. W dalszym postępowaniu wykonuje się antybiogram i wskazuje najbardziej skuteczny chemioterapeutyk. Stanowi to podstawę do wyboru leku i rodzaju leczenia. Skutecznośd zastosowanej terapii może zatem zależed od tego, jak skrupulatnie podejdziemy do odpowiedniego pobrania i dostarczenia próbek mleka do laboratorium. Przy każdej wysyłce materiału do laboratorium należy pamiętad o prawidłowym oznakowaniu prób i załączeniu do nich pisma przewodniego, które pomaga laboratorium w wyborze odpowiednich metod badania.
Pobieranie krwi u bydła z żyły ogonowej
Rozwój diagnostyki laboratoryjnej sprawia, że rozrasta się gama przypadków możliwych do diagnozowania poprzez badanie krwi. Również technika i dostępne urządzenia diagnostyczne sprawiają, że coraz częściej lekarze weterynarii korzystają z wyników opartych na badaniu krwi. W praktyce terenowej pobieranie krwi u bydła kojarzy się zwykle z masowym pobieraniem prób do badao w kierunku brucelozy i białaczki. Coraz częściej jednak badanie krwi stosowane jest w zapobieganiu i diagnozowaniu chorób przemiany materii. Krew najczęściej pobierana jest z żyły jarzmowej (Vena jugularis externa). Metoda ta, jakkolwiek sprawdzona i powszechnie stosowana, ma pewne minusy, gdyż wymaga dużej pomocy obsługi przy wywiązywaniu zwierzęcia oraz pochłania dużo czasu. W oborach, gdzie bydło przywiązane jest do ściany, dodatkową trudnością jest ograniczona ilośd miejsca od strony głowy. Istnieje także możliwośd pobrania krwi z żyły mlecznej (Vena epigastrica cranialis superficialis). Jest to rzadziej praktykowane, ze względu na większe niebezpieczeostwo dla pobierającego i możliwośd powstawania krwiaków lub ropni w miejscu wkłucia.
Ryc. 1. Przekrój poprzeczny ogona
Alternatywą do powyższych metod jest pobieranie krwi z żyły ogonowej (Vena coccygea mediana, s. Vena caudalis mediana). Dostęp do krowy od strony zadu jest zwykle dużo łatwiejszy. Pobranie krwi z żyły ogonowej nie nastręcza większych trudności. Pomocnik ustawia się obok zadu krowy, aby uniemożliwid jej poruszanie się na boki. Chwyta ogon i unosi do góry. Jeżeli wewnętrzna powierzchnia ogona jest zabrudzona kałem należy ją przed zabiegiem oczyścid. Optymalnym miejscem wkłucia jest punkt na środku drugiego widocznego kręgu ogonowego (anatomicznie - 4 kręg ogonowy) od strony dobrzusznej – na zdjęciu nr 1 oznakowane krzyżykiem.
Zdjęcie nr 1. Optymalne miejsca wkłucia.
Jeżeli w tym miejscu napotkamy trudności z pobraniem krwi, wówczas możemy ponowid próbę, wkłuwając się w okolicę środkową kręgów sąsiadujących – na zdjęciu nr 1 oznakowane kropkami. Igłę wkłuwamy od strony dobrzusznej ogona prowadząc ją lekko skośnie w kierunku dogłowowym na głębokośd ok. jednego do dwóch cm. Najlepiej nadają się do tego zabiegu igły jednorazowego użytku o wymiarach 1,2 x 40 mm.
Zdjęcie nr 2. Technika pobierania krwi z żyły ogonowej.
Wysokośd uniesienia ogona należy potraktowad indywidualnie, ponieważ zbyt silne uniesienie może czasami spowodowad nadmierne naprężenie tej okolicy i zwężenie światła żyły ogonowej. Do pobrania krwi można użyd probówkostrzykawek, które służą jednocześnie do wysyłki i dalszej obróbki w laboratorium. Są one tak skonstruowane, że po pobraniu krwi wystarczy tylko odłamad prowadnicę tłoczka, zamknąd konus nasadką i próbka jest gotowa do wysyłki. Podciśnienie wytwarza się poprzez pociąganie tłoczka. Jest to zasadnicza zaleta w porównaniu z gotowymi probówkami podciśnieniowymi. W przypadku zaciągnięcia powietrza tłoczek można przesunąd do pozycji wyjściowej i ponowid próbę. Probówki podciśnieniowe po zaciągnięciu powietrza są praktycznie do wyrzucenia. W zależności od kierunku badao można użyd probówkostrzykawek do pozyskania surowicy lub innych z dodatkiem np. EDTA czy heparyny. Korzystanie z tej metody pobierania krwi jest możliwe dzięki zastosowaniu odpowiednich sprzętów. Nakłady finansowe z tym związane są niewspółmiernie niższe od zysków wynikających chodby ze znacznej oszczędności czasu pracy. W pojedynczych przypadkach lekarz może tą metodą sam pobrad krew, bez konieczności pomocy obsługi. Dla pobierającego jest to metoda zdecydowanie bezpieczniejsza i bardziej komfortowa.
Zdjęcie 3. Pobrana próbka gotowa do wysyłki
Pobieranie prób mleka do badao diagnostycznych
Prawidłowe pobranie i dostarczenie prób mleka do badania mikrobiologicznego ma zasadniczy wpływ na późniejszy wynik badania. Zapalenie wymienia może byd wywoływane przez wiele czynników, stąd ważne jest, aby badanie kliniczne było uzupełniane badaniem laboratoryjnym. Leczenie mastitis jest wyjątkowo trudne, a jego skutecznośd waha się w granicach od 30 do 80%. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest niedostateczne rozpoznanie czynnika bakteryjnego, co sprawia, że terapia przy użyciu antybiotyków i innych chemioterapeutyków często nie daje zadowalających wyników. Ogromne straty w produkcji mleka powodowane zapaleniem wymienia notuje się we wszystkich krajach świata, chod ich wielkośd jest różna. Im wyższa wydajnośd krów, tym wyższa podatnośd na zapalenie wymienia. Spadek wydajności mlecznej obserwuje się nie tylko u krów z kliniczną postacią mastitis, ale także w stanach podklinicznych. Tu szczególnie diagnoza i wybór leczenia zależne są od badania bakteriologicznego. Wyizolowanie czynnika chorobotwórczego nastręcza niejednokrotnie wiele trudności, szczególnie wówczas, gdy w badanej próbie znajduje się duża ilośd drobnoustrojów środowiskowych.
Od czego zależy dostarczenie próby odpowiedniej jakości do laboratorium?
Na jakośd dostarczonej do badania próbki mleka wpływ ma sposób jej pobrania, sterylnośd użytych probówek oraz czas i warunki jej przechowywania i transportu do momentu rozpoczęcia badania. Błędy przy pobieraniu próbki mogą prowadzid do jej znacznej kontaminacji drobnoustrojami środowiskowymi. Są bakterie, które z jednej strony można znajdowad na skórze lub w cząstkach kału, z drugiej natomiast te same bakterie mogą byd przyczyną mastitis. Aby wykluczyd możliwośd błędnego wyniku, należy przestrzegad pewnych stałych zasad postępowania podczas pobierania prób mleka.
- Przed przystąpieniem do pobierania próbki mleka, probówki należy trwale oznakowad/opisad. Etykieta lub probówka może się pomoczyd w trakcie pobierania, co utrudnia późniejsze opisanie. Nie powinno się umieszczad opisów na korkach, ponieważ te są zdejmowane w laboratorium, a to może doprowadzid do pomylenia próby.
- Przed przystąpieniem do pobierania wymię musi byd umyte i osuszone. Podczas mycia powinno się wymię dobrze wymasowad, aby do próby trafiło mleko z możliwie wszystkich części gruczołu.
- Wskazane jest, aby do pobierania prób założyd rękawiczki, najlepiej jednorazowe lub co najmniej dokładnie wymyd i zdezynfekowad ręce.
- Po zdojeniu pierwszych 2 strug mleka na przedzdajacz, zdezynfekowad dokładnie skórę strzyka ściereczką dezynfekcyjną lub wacikiem nasączonym 70% alkoholem. Zaczekad do odparowania środka dezynfekcyjnego. Po dezynfekcji zdoid jeszcze jedną strugę mleka na przedzdajacz.
- Małym palcem ręki, w której będzie trzymana probówka podczas pobierania próby, uchwycid korek, drugą ręką odkręcid probówkę i przełożyd do ręki z korkiem. Probówkę po otwarciu trzymad poziomo, aby nie dopuścid do jej zanieczyszczenia podczas zdajania, nie dotykad skóry strzyka i obracad do pozycji pionowej w chwili napełniania. Po otwarciu probówkę należy jak najszybciej napełnid i zakorkowad.
Zdjęcie nr 4. Przed pobraniem próby ważna jest dokładne umycie wymienia i dezynfekcja strzyków.
Zdjęcie nr 5. W trakcie pobierania mleka do probówki, należy ją tak trzymad, aby uniemożliwid dostanie się do niej brudu.
Jeżeli próba będzie badana zaraz po pobraniu, wystarczy użyd do niej zwykłych sterylnych probówek. Próby, które muszą byd wysłane do laboratorium lub te, które po pobraniu nie trafiają od razu do badania, bo np. załatwiane są po drodze jeszcze inne zgłoszenia, należy pobrad do probówek z substancją stabilizującą. Tego typu próbki można przechowywad do 24 godzin od pobrania w temp. od 5 do 20 °C. Zawarta w probówce substancja stabilizująca (roztwór) zapobiega nadmiernemu namnażaniu się bakterii w pobranej próbie mleka. Brak środka stabilizującego sprawia, że wysyłane do laboratorium próby mleka tracą całkowicie swoją wartośd diagnostyczną. W wyniku badania mikrobiologicznego określa się rodzaj patogenów. W dalszym postępowaniu wykonuje się antybiogram i wskazuje najbardziej skuteczny chemioterapeutyk. Stanowi to podstawę do wyboru leku i rodzaju leczenia. Skutecznośd zastosowanej terapii może zatem zależed od tego, jak skrupulatnie podejdziemy do odpowiedniego pobrania i dostarczenia próbek mleka do laboratorium. Przy każdej wysyłce materiału do laboratorium należy pamiętad o prawidłowym oznakowaniu prób i załączeniu do nich pisma przewodniego, które pomaga laboratorium w wyborze odpowiednich metod badania.